تفسیر نوین (کتاب)

---

تفسیر نوین از تفاسیر علمی قرآن اثر محمدتقی شریعتی از مصلحان و نوگرایان اسلامی و از پیشگامان تفکر جدید اسلامی در ایران معاصر است. این تفسیر به زبان فارسی، در یک جلد تالیف شده، که مؤلف با زبان و بیانی رسا و شیوا سوره‌های کوتاه غالبا مکی آخرین جزء قرآن را شرح و تفسیر کرده و برای مخاطب عام نوشته است.
شريعتى تلاش کرده است مطالب برای عموم قابل استفاده باشد تا مردم مسلمان با مانوس شدن به قرآن، به صلاح و تقوی نزدیک و از فساد و جنایت دور شوند. به‌همین سبب حتی الامکان از طرح مطالب و مباحث مشکل و به‌کار بردن اصطلاحات علمی و فلسفی خودداری کرده است.

۱ - معرفی اجمالی کتاب

---

تفسیر نوین نوشته استاد محمدتقی شریعتی که از پیشگامان تفسیرنگاری به شیوه عصری در ایران به‌شمار می‌رود. وی با انگیزه اصلاح‌طلبی فکری و اجتماعی و دینی، به نوشتن این تفسیر پرداخت. او در این تفسیر، با زبان و بیانی رسا و شیوا سوره‌های کوتاه غالبا مکی آخرین جزء قرآن را شرح و تفسیر کرده است.
خود در مقدمه تفسیر می‌گوید: در این تفسیر منتهای کوشش به عمل آمده است که برای عموم قابل استفاده باشد تا مردم مسلمان با مانوس شدن به قرآن، به صلاح و تقوی نزدیک و از فساد و جنایت دور شوند. این است که حتی الامکان از طرح مطالب و مباحث مشکل و به‌کار بردن اصطلاحات علمی و فلسفی خودداری شده و اگر ناگزیر از بحثی ادبی یا علمی بوده‌ایم با حروفی غیر از حروف معمولی تفسیر، آنها را آورده‌ایم تا افراد ناوارد معطل و ناراحت نشوند.
وی در تفسیر خود به مسائل اجتماعی و علمی هم توجه دارد و در عین‌حال از تفاسیر قدیم غافل نیست و به امهات تفاسیر شیعه از جمله مجمع البیان و تبیان نظر دارد و آرای آنها و نیز (از تفاسیر عامه، بیشتر) آرای فخر رازی را هرجا که لازم دیده نقل و گاه نقد می‌کند. از تفاسیر جدید نیز بیشتر به تفسیر طنطاوی، المیزان و نظریات عبده در تفسیر جزو عم نظر دارد.

۲ - انگیزه نگارش

---

استاد شریعتی برای تجدید حیات اسلام و مسلمین، اندیشه «بازگشت به قرآن» را پی افکند و معتقد بود که برای احیای تفکر دینی و بیداری «ملل اسلامی از خواب غفلتی که مانند خواب اصحاب کهف چند قرن به طول انجامید، باید به قرآن پناه برد.» جلسات تفسیری او در کانون نشر حقایق اسلامی و در منزل آیت‌الله العظمی میلانی و مسجد هدایت و حسینیه ارشاد و بالاخص تفسیری که بر جزء سی‌ام قرآن نوشت، مولود میمون عزم احیاگری اوست.
وجه تمایز او از بسیاری دیگر از مفسران و معلمان قرآن، در شیوه تعلیم و تفسیر قرآن نبود. گرچه موشکافی‌هایی آموزنده و ارزنده و جدید در تفسیر قرآن داشت و نیز بدین‌جهت نام «نوین» را بر تفسیر خویش نهاد، اما آنچه او را از بسیاری دیگر از مفسران قرآن متمایز و برجسته می‌سازد، انگیزه او در ورود به قرآن و تفسیر آن است.
تفسیر او از قرآن تحقیق برای تحقیق و جدای از عمل نبود که تنها بر تورم و حجم بیشتر تفسیر نگاری افزاید و فقط برای «تدریس مدرسه» و «تجوید مسجد» به کار آید. سهل است که تجوید را، چنانکه امروزه رایج است، «حجاب قرآن» می‌دانست و افسوس می‌خورد و می‌گفت که اهتمام مسلمانان منحصرا به حفظ قرآن (وجود ذهنی) و قرائت قرآن (وجود لفظی) و کتابت قرآن (وجود کتبی) محصور شده است و سوگمندانه از وجود خارجی (عینی) آن در اعمال و رفتار خویش غافل گشته‌اند.

۲.۱ - تحقق قرآن در زندگی

مقصود او از پرداختن به قرآن، تجدید حیات نخستین مسلمین و تحقق قرآن در زندگی آنها بود. بدین هدف بود که وی قرآن را از چارچوب دربسته و سربسته «مدرسه» و «مسجد» نجات داد و آن را به «محراب» زندگی برد. خواست و آرزوی او، وجود خارجی و عینی بخشیدن به قرآن و بیداری مسلمین از طریق بازگشت به آن بود. در مقدمه تفسیر نوین، که با عنوان «بیداری مسلمین» آغاز می‌شود، مقصود او را از تفسیر نگاری می‌توان دریافت:
«از زمانی که مردانی بزرگ مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده برای بیداری امت اسلامی قیام کردند تا امروز در همه دنیای اسلام دانشمندانی بصیر و مصلحانی مخلص و مجاهد با تحمل ضررها و احتمال خطرها کوشیده‌اند تا افکار و عقول مردم را روشن سازند و سر ترقیات سریع و عجیب مسلمین صدر اسلام و علل و موجبات انحطاط کنونی آنها را تشخیص و توضیح دهند و راه چاره را بازیابند و باز نمایند.

۲.۲ - تشخیص انحرافات فکری

آنچه این دانشمندان دلسوز و مجاهد و این محققان چاره‌جو و رجال اصلاح طلب، با اختلاف در مذاق و مشرب و با تفاوت در انتخاب راه و کیفیت عمل، عموما از سیدجمال تا سیدقطب بر آن اتفاق دارند و در طی مقالات و رسالات و تالیفات خود آن را تشریح و توضیح نموده، با ادله محکم و شواهد زنده و روشن مدلل و مبرهن ساخته‌اند، این است که برای رهایی مسلمین از انحطاط و ذلت کنونی و رسیدن به عزت و سعادت نخستین لازم است که اسلام حقیقی شناخته شود و پندارهای بی‌اساس و اوهام باطلی که به نام افکار و عقاید دینی در بین توده عوام، حتی در میان بعضی از خواص و طبقه روشنفکر و درس خوانده نیز رواج یافته، از میان برود و حقایق دستورات این دین مبین بر همه معلوم و به‌درستی معمول و مجری گردد.
با مراجعه به این کتاب مقدس می‌توان جمیع انحرافات فکری و اعتقادی و عملی مسلمین را، که به‌وسیله بیگانگان مفسد و مغرض، یا خلفا و حکام جور و یا جهل خود مسلمان‌ها و یا هر عامل و موجب دیگر در طول تاریخ پدید آمد، تشخیص داد و راه راست را باز شناخت. بنابراین درمان جمیع دردها و اصلاح همه مفاسد و وصول به همه سعادات را باید از قرآن خواست.»

۳ - پانویس

---